Sự khác biệt giữa chuẩn mực kế toán (VAS) và quy định thuế Thu nhập Doanh nghiệp (TNDN) là nguyên nhân chính dẫn đến các khoản chênh lệch vĩnh viễn và tạm thời. Chênh lệch vĩnh viễn là một khái niệm cốt lõi trong kế toán thuế, phản ánh sự khác biệt không bao giờ được bù trừ trong tương lai giữa lợi nhuận kế toán và thu nhập chịu thuế. Việc xác định, ghi nhận và xử lý chính xác chênh lệch vĩnh viễn là bắt buộc để doanh nghiệp (DN) lập tờ khai quyết toán thuế TNDN và Báo cáo tài chính một cách hợp lệ, minh bạch. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn sâu sắc về bản chất và hướng dẫn chi tiết cách quản lý chênh lệch này theo đúng quy định.
Khái niệm và bản chất của chênh lệch vĩnh viễn
Nắm vững định nghĩa và sự khác biệt giữa các loại chênh lệch là cơ sở để thực hiện kế toán thuế chuẩn mực.
Định nghĩa chênh lệch vĩnh viễn theo chuẩn mực kế toán và quy định thuế
Chênh lệch vĩnh viễn (Permanent Differences) là sự khác biệt giữa Lợi nhuận Kế toán trước thuế (xác định theo chuẩn mực kế toán) và Thu nhập Chịu thuế (xác định theo Luật Thuế TNDN) phát sinh do các khoản mục chỉ được tính một lần trong một hệ thống mà không được tính trong hệ thống còn lại, và sự khác biệt này không bao giờ được bù trừ (hoặc đảo ngược) trong các kỳ kế toán tương lai.
- Bản chất theo Kế toán: Các khoản mục được ghi nhận vào Báo cáo kết quả kinh doanh nhưng không bao giờ được chấp nhận (hoặc được miễn) bởi cơ quan thuế, hoặc ngược lại.
- Bản chất theo Thuế: Ảnh hưởng trực tiếp và dứt điểm đến việc xác định Thu nhập Chịu thuế của kỳ hiện tại mà không liên quan đến thuế hoãn lại trong tương lai.
Xem thêm: Doanh nghiệp có bắt buộc phải quyết toán thuế TNCN không?
Phân biệt chênh lệch vĩnh viễn và chênh lệch tạm thời trong kế toán thuế
| Tiêu chí | Chênh lệch Vĩnh viễn | Chênh lệch Tạm thời |
| Bản chất | Sự khác biệt không thể bù trừ hoặc đảo ngược. | Sự khác biệt sẽ được bù trừ (đảo ngược) trong tương lai. |
| Nguồn gốc | Các khoản chi phí không được trừ theo luật thuế TNDN (như chi phạt vi phạm hành chính) và các khoản thu nhập được miễn thuế. | Sự khác biệt về thời điểm ghi nhận Doanh thu/Chi phí giữa kế toán (cơ sở dồn tích) và thuế (cơ sở thực tế). |
| Ảnh hưởng đến Thuế | Ảnh hưởng đến chi phí thuế TNDN hiện hành, không tạo ra Thuế Thu nhập hoãn lại. | Tạo ra Thuế Thu nhập hoãn lại phải trả hoặc Tài sản Thuế hoãn lại. |
| Ví dụ | Chi phí phạt vi phạm giao thông, thu nhập từ góp vốn đã nộp thuế. | Khấu hao tài sản cố định (phương pháp kế toán khác phương pháp thuế), dự phòng nợ phải thu. |
Các khoản mục thường tạo ra chênh lệch vĩnh viễn
Hiểu rõ các khoản mục nào chắc chắn tạo ra chênh lệch vĩnh viễn là cách tốt nhất để kế toán viên chủ động trong việc lập tờ khai thuế.
Chi phí không được trừ và thu nhập miễn thuế theo Luật thuế TNDN
Chênh lệch vĩnh viễn chủ yếu phát sinh từ hai nhóm khoản mục:
Tạo ra Chênh lệch Dương (Lợi nhuận kế toán < Thu nhập chịu thuế): Do các khoản chi phí mà kế toán đã ghi nhận nhưng Luật Thuế TNDN không cho phép được trừ khi tính thuế.
- Chi phí phạt vi phạm hành chính, phạt chậm nộp thuế.
- Chi phí lương, thưởng không có đầy đủ hồ sơ (Hợp đồng lao động, bảng chấm công).
- Chi phí không có hóa đơn hợp pháp theo quy định (mất hóa đơn, hóa đơn bất hợp pháp).
- Chi phí lãi vay vượt mức khống chế theo quy định về giao dịch liên kết (Nghị định 132/2020/NĐ-CP).
- Chi tài trợ, ủng hộ không đúng đối tượng theo quy định.
Tạo ra Chênh lệch Âm (Lợi nhuận kế toán > Thu nhập chịu thuế): Do các khoản thu nhập mà kế toán đã ghi nhận nhưng Luật Thuế TNDN quy định được miễn thuế.
- Thu nhập từ hoạt động nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp tại địa bàn ưu đãi.
- Thu nhập từ phần lợi nhuận được chia từ hoạt động góp vốn liên doanh, liên kết đã nộp thuế TNDN tại Việt Nam (theo quy định).
- Khoản chênh lệch do đánh giá lại tài sản để góp vốn hoặc chia tách, hợp nhất doanh nghiệp (trong một số trường hợp đặc biệt).
Xem thêm: Thu nhập bao nhiêu thì được hoàn thuế TNCN?
Ví dụ thực tế về các khoản chi và thu nhập tạo ra chênh lệch vĩnh viễn
Ví dụ Chi phí: Công ty A bị Cảnh sát giao thông phạt 10.000.000 VNĐ vì lỗi đậu xe sai quy định. Kế toán ghi nhận: Nợ TK 811/Có TK 111 (10 triệu). Khi quyết toán thuế, khoản phạt này bị loại khỏi chi phí được trừ ==> Lợi nhuận kế toán giảm 10 triệu, nhưng Thu nhập chịu thuế tăng 10 triệu ==> Chênh lệch vĩnh viễn dương 10 triệu.
Ví dụ Thu nhập: Công ty B nhận được 50.000.000 VNĐ cổ tức từ công ty con mà công ty con đã nộp thuế TNDN. Kế toán ghi nhận: Nợ TK 112/Có TK 515 (50 triệu). Khi quyết toán thuế, khoản cổ tức này được miễn thuế TNDN ==> Lợi nhuận kế toán tăng 50 triệu, nhưng Thu nhập chịu thuế không đổi ==> Chênh lệch vĩnh viễn âm 50 triệu.
Cách xử lý chênh lệch vĩnh viễn trong quyết toán thuế và báo cáo tài chính
Việc xử lý chênh lệch vĩnh viễn là bước cuối cùng và quan trọng nhất để đảm bảo tính hợp lệ của hồ sơ thuế.
Nguyên tắc ghi nhận và trình bày chênh lệch vĩnh viễn trên tờ khai quyết toán thuế
Chênh lệch vĩnh viễn được trình bày chi tiết trên Tờ khai Quyết toán Thuế TNDN (Mẫu 03/TNDN) và các phụ lục kèm theo:
Ghi nhận trên Báo cáo tài chính (BCTC): Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS) quy định doanh nghiệp không cần ghi nhận bất kỳ khoản thuế thu nhập hoãn lại nào phát sinh từ chênh lệch vĩnh viễn. Chi phí thuế TNDN hiện hành trên BCTC sẽ được điều chỉnh thông qua việc tính lại số thuế phải nộp (từ Thu nhập chịu thuế).
Trình bày trên Tờ khai Quyết toán Thuế TNDN: Các khoản chênh lệch vĩnh viễn được tổng hợp và trình bày rõ ràng tại Mục Điều chỉnh tăng/giảm Lợi nhuận kế toán trước thuế (trên Tờ khai 03/TNDN) để xác định Thu nhập Chịu thuế cuối cùng.
- Chênh lệch dương (chi phí không được trừ) => Cộng (+) vào Lợi nhuận kế toán.
- Chênh lệch âm (thu nhập miễn thuế) => Trừ (-) khỏi Lợi nhuận kế toán.
Xem thêm: Thuế TNCN hộ kinh doanh: Phương pháp tính thuế mới nhất
Giải pháp giúp doanh nghiệp kiểm soát và hạn chế phát sinh chênh lệch vĩnh viễn
Để hạn chế chênh lệch vĩnh viễn không cần thiết và đảm bảo sự tuân thủ:
- Thiết lập quy trình kiểm soát chi phí: Ban hành quy định rõ ràng về các khoản chi phí “nhạy cảm” (phí phạt, chi phí không có hóa đơn, chi vượt định mức). Bộ phận Kế toán phải thông báo cho các phòng ban khác biết những chi phí này sẽ bị loại khi quyết toán thuế TNDN.
- Sử dụng tài khoản chi tiết: Kế toán nên sử dụng các tài khoản chi tiết cấp 3, cấp 4 (ví dụ: TK 811.1 – Chi phí phạt vi phạm, TK 642.x – Chi phí không được trừ) để tách bạch các khoản chi phí không được trừ ra khỏi các khoản chi phí hoạt động thông thường, dễ dàng cho việc lọc số liệu khi lập tờ khai quyết toán.
- Thường xuyên rà soát hồ sơ: Định kỳ (hàng quý) rà soát lại các khoản chi phí đã ghi nhận. Nếu phát hiện các khoản chi phí chắc chắn là chênh lệch vĩnh viễn, tiến hành ghi chép vào sổ theo dõi riêng để tránh bỏ sót khi lập tờ khai quyết toán thuế cuối năm.
Xem thêm: Rà soát báo cáo tài chính: Quy trình cần thiết và hướng dẫn chi tiết
Chênh lệch vĩnh viễn là một yếu tố không thể thiếu trong kế toán thuế, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc về Luật Thuế TNDN. Quản lý hiệu quả chênh lệch vĩnh viễn không chỉ đảm bảo số thuế TNDN phải nộp là chính xác mà còn nâng cao chất lượng Báo cáo tài chính của doanh nghiệp. Để tránh rủi ro pháp lý và tối ưu hóa việc tuân thủ, việc thiết lập quy trình kiểm soát chi phí ngay từ đầu năm và sử dụng các công cụ hạch toán chi tiết là điều kiện tiên quyết. Hy vọng bài viết của Kế Toán ATS hữu ích với bạn!
