Chuyển giá là gì? (Transfer Pricing) là một trong những vấn đề phức tạp và được quan tâm hàng đầu trong quản lý thuế quốc tế. Bản chất của chuyển giá là việc điều chỉnh giá giữa các bên có quan hệ liên kết (thường là trong các tập đoàn đa quốc gia – MNCs) nhằm chuyển lợi nhuận từ nơi có thuế suất cao sang nơi có thuế suất thấp hoặc nơi có ưu đãi thuế, gây thất thoát lớn cho ngân sách nhà nước.
Khái niệm và bản chất của chuyển giá trong doanh nghiệp
Pháp luật Việt Nam (Nghị định 132/2020/NĐ-CP) không định nghĩa trực tiếp thuật ngữ “chuyển giá” mà tập trung vào “Giá giao dịch liên kết”. Tuy nhiên, để hiểu rõ Chuyển giá là gì, cần nắm được bản chất kinh tế và thuế quốc tế của nó
Định nghĩa chuyển giá theo quy định của Luật Quản lý thuế và OECD
Định nghĩa theo Luật: Pháp luật Việt Nam (Luật Quản lý thuế và Nghị định 132/2020/NĐ-CP) không sử dụng trực tiếp thuật ngữ “chuyển giá,” mà tập trung vào khái niệm “Giá giao dịch liên kết” (Associated Transaction Price). Chuyển giá được hiểu là hành vi thiết lập giá giao dịch liên kết không theo nguyên tắc thị trường (nguyên tắc giao dịch độc lập – Arm’s Length Principle) nhằm mục đích tối ưu hóa lợi nhuận thuế toàn cầu.
Định nghĩa theo OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế): Chuyển giá là việc định giá hàng hóa, dịch vụ và tài sản vô hình được giao dịch giữa các đơn vị liên kết trong cùng một tập đoàn đa quốc gia. Hành vi chuyển giá tiêu cực là khi việc định giá này bị điều chỉnh để phục vụ mục tiêu thuế, không phản ánh đúng giá trị thị trường.
Mục đích và tác động của hoạt động chuyển giá đến ngân sách nhà nước
Các công ty có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và tập đoàn đa quốc gia (MNCs) thường áp dụng nhiều hình thức tinh vi để thực hiện chuyển giá.
Chuyển giá thông qua hàng hóa, dịch vụ và tài sản vô hình
Hàng hóa:
- Thao túng giá đầu vào: Công ty mẹ bán nguyên vật liệu, bán thành phẩm cho công ty con tại Việt Nam với giá quá cao (làm tăng chi phí, giảm lợi nhuận chịu thuế của công ty con).
- Thao túng giá đầu ra: Công ty con bán sản phẩm hoàn chỉnh cho công ty mẹ hoặc đơn vị liên kết khác ở nước ngoài với giá quá thấp (làm giảm doanh thu của công ty con).
Dịch vụ nội bộ: Công ty mẹ tính phí dịch vụ quản lý (Management Fee), phí hỗ trợ kỹ thuật, phí hành chính cho công ty con với mức phí cao bất hợp lý và không có hồ sơ chứng minh tính cần thiết của dịch vụ đó.
Tài sản vô hình (Bản quyền/Thương hiệu): Công ty mẹ tính phí bản quyền (Royalty Fee) hoặc phí sử dụng thương hiệu cho công ty con với tỷ lệ tính trên doanh thu quá cao, đẩy lợi nhuận ra nước ngoài.
Chuyển giá qua vay nội bộ, phí bản quyền và định giá chuyển nhượng cổ phần
Vay nội bộ và lãi suất: Công ty mẹ cho công ty con vay vốn với lãi suất cao bất thường so với lãi suất thị trường, biến lợi nhuận thành chi phí tài chính (lãi vay) được khấu trừ tại Việt Nam.
Lưu ý: Nghị định 132/2020/NĐ-CP đã giới hạn tỷ lệ chi phí lãi vay được trừ so với EBITDA (tỷ lệ 30%).
Định giá chuyển nhượng cổ phần: Thao túng giá cổ phần khi chuyển nhượng giữa các đơn vị liên kết để tránh thuế hoặc tận dụng lỗ luỹ kế.
Quy định pháp luật và biện pháp chống chuyển giá tại Việt Nam
Việt Nam đã áp dụng các quy tắc chặt chẽ (đặc biệt là Nghị định 132/2020/NĐ-CP) để kiểm soát và chống chuyển giá.
Nghĩa vụ kê khai giao dịch liên kết và lập hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết
Doanh nghiệp có giao dịch liên kết có nghĩa vụ kê khai thông tin giao dịch liên kết trên Tờ khai quyết toán thuế TNDN. Đồng thời, DN phải lập và lưu trữ Hồ sơ xác định giá giao dịch liên kết, bao gồm:
- Hồ sơ quốc gia (Local File): Chi tiết về các giao dịch liên kết, phân tích so sánh và xác định giá giao dịch độc lập.
- Hồ sơ toàn cầu (Master File): Tổng quan về tập đoàn, ngành nghề kinh doanh, chiến lược toàn cầu và chuỗi giá trị.
- Báo cáo lợi nhuận liên quốc gia (CbCR – Country by Country Reporting): Áp dụng cho tập đoàn có doanh thu hợp nhất toàn cầu từ 18.000 tỷ VNĐ trở lên.
Biện pháp quản lý, thanh tra và chế tài xử phạt hành vi chuyển giá
Thanh tra: Cơ quan thuế thực hiện thanh tra chuyên sâu các DN có giao dịch liên kết, đặc biệt là những DN lỗ liên tục hoặc có tỷ suất lợi nhuận quá thấp so với mức trung bình ngành.
Ấn định Thuế: Nếu DN không cung cấp được hồ sơ hoặc giá giao dịch không theo nguyên tắc thị trường, cơ quan thuế có quyền ấn định lại giá giao dịch (tăng doanh thu hoặc giảm chi phí) và ấn định lại thu nhập chịu thuế TNDN.
Chế tài xử phạt: DN bị truy thu thuế TNDN, bị phạt chậm nộp, và có thể bị phạt hành chính tùy theo mức độ vi phạm.
Chuyển giá là hành vi tối ưu hóa thuế mang tính toàn cầu, gây thiệt hại cho ngân sách Việt Nam. Pháp luật Việt Nam đã thiết lập khuôn khổ chống chuyển giá chặt chẽ, đặc biệt thông qua quy định về kê khai giao dịch liên kết và lập hồ sơ xác định giá. Các doanh nghiệp FDI và các bên liên kết cần đảm bảo mọi giao dịch đều tuân thủ nguyên tắc thị trường và chuẩn bị đầy đủ hồ sơ pháp lý theo Nghị định 132/2020/NĐ-CP để tránh bị ấn định thuế và xử phạt hành chính.
